هر شخصی در زندگی واقعی با مشکل کمبود توجه و در برخی مواقع با بی هدفی مواجه میشود و ممکن است به طور نامناسب فعالیت بیش از اندازه نشان دهد. اما کودکانی که پیوسته ترکیبی از این موارد را نشان دهند تشخیص اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی دریافت میکنند. چنین شرایطی خانواده، معلمان و همکلاسهای کودک را با چالش های متعدد روبرو میسازد. اگرچه اواخر دهه نود قرن بیستم میلادی شاهد توجه روز افزون به حیطه نارسایی توجه و بیش فعالی بوده ایم اشاره های تاریخی به نشانه های تشخیصی این اختلال بیانگر آن است که این گروه از افراد مبتلا، در خلال قرنها با ما زندگی کرده اند.

پژوهشهای همه گیری شناسی نشان میدهد که تقریباً 7-3  درصد کودکان در ایالات متحده تشخیص اختلال تشخیص نارسایی/ بیش فعالی دریافت میکنند. از آنجایی که اغلب کلاسهای مدارس دولتی حداقل شامل 20 دانش آموز است تخمین زده میشود که درهر کلاس، یک کودک مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی باشد.

در واقع، اغلب کودکانی که دارای مشکلاتی در کنترل توجه و رفتار هستند به روانشناسان مدرسه و سایر کارشناسان تربیتی و بهداشت روان ارجاع داده میشوند.

اگرچه نسبت پسران مبتلا به اختلال در مقایسه با دختران در نمونه های بالینی، تقریباً 6  به1 و در نمونه های غیر بالینی3 به 1 است، این احتمال وجود دارد که علت ارجاع بیشتر پسران مبتلا به اختلال برای دریافت خدمات بالینی تا اندازهای ناشی از شیوع بیشتر رفتارهای تخریبی آنها (از جمله: اختلال نافرمانی و مقابلها ی و اختلال سلوک) باشد.

بیش از 50% کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی که از دارودرمانی استفاده میکنند به آموزش خصوصی( (%12 و خدمات بهداشت روان (34%) نیازمند هستند. بنابراین شیوع اختلال در مقایسه با سایر اختلال های دوران کودکی (مانند، اختلال طیف اتیسم و افسردگی) بالا میباشد. به منظور دستیابی به پیامدهای مثبت و خدمات درمانی، این گروه از کودکان به ترکیبی از خدمات تیمی متخصصان نیاز دارند.

تاریخچه این اختلال به نخستین گزارش منتشر شده از سوی پزشک انگلیسی متخصص کودکان «سر جورج استیل» نسبت داده میشود. وی به توصیف شرایطی پرداخت که در آن کودکان دارای نقایص عجیب و غریب در کنترل رفتار اخلاقی بودند و نمیتوانستند همانند کودکان معمولی، رفتار خود را کنترل کنند. وجود چنین نقایصی به اختلال در کارکرد مغز نسبت داده شد. از آن جایی که علم پزشکی به یافتن دلیل روشنی مبنی بر آسیب مغزی در این گروه از افراد موفق نشد تعریف و تشخیص اختلال به شناسایی ترکیبی از علائم رفتاری معطوف گشت. در این میان، عوامل زیست شناختی بیشتر از سایر عوامل مورد توجه قرار گرفت.

نخستین فرضیه در مورد اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی به آسیب های ساختاری مغز توجه نمود و تأثیر آن را بر کنترل توجه و رفتار برجسته ساخت. اگرچه، به نظر میرسد تفاوتهای ساختاری اندک بین مغز افراد مبتلا به اختلال و افراد بهنجار وجود داشته باشد یافته های به دست آمده از فنون تصویرنگاری کارکرد مغزی حاکی از وجود تفاوت و نابهنجاری احتمالی در قشر مخطط  قدامی را برجسته مینماید. افزون بر آن، توجه به نقش قشر پیش پیشانی در بازداری رفتار و عامل واسطه ای بین محرکهای محیطی و پاسخ فرد به آنها، و نقش انتقال دهنده های عصبی (مانند دوپامین و نوراپینفرین) در نواحی قشر پیش پیشانی در نشانه شناسی اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی بسیار اهمیت دارد. این فرضیه تا اندازه ای بر اساس عملکرد داروهای روانگردان بر مغز مطرح شده است که نمایانگر افزایش میزان دوپامین و نوراپینفرین میباشد. تصور شده است که وجود چنین تفاوت های زیستی عصبی ناشی از انحراف بهنجار در رشد مغز و تحت تأثیر عوامل ژنتیکی، هورمونی و یا عوامل محیطی باشد.

فرضیه دیگر درباره این اختلال توسط بارکلی ارائه شده است. وی به ارائه الگوی نظری مبادرت ورزیده است که در آن، اختلال نارسایی توجه/ بیشفعالی ناشی از اختلال در بازداری رفتاری در نظر گرفته میشود. در این الگوی نظری، نقص در پاسخ تأخیری به محیط، رشد چهار کارکرد اجرایی مهم (حافظه فعال، خود تنظیمی، برانگیختگی هیجانی - انگیزشی، درونی سازی گفتار و تحلیل/ترکیب رفتاری) را مختل میکند.

آسیب به رشد هر یک از کارکردهای مذکور، به بروز مشکلات فراوان در عملکرد شناختی، تحصیلی و اجتماعی منجر میشود.

تشخیص ویژگیهای مرتبط با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی به شکل پیشرونده و پیوسته صورت میپذیرد. نشانه های اختلال عبارتند از: عدم توجه به جزئیات، دشواری در حفظ توجه به مسئولیت های واگذار شده، گوش ندادن و عدم تبعیت از دستورات، شروع یک فعالیت و متوقف ساختن سریع آن، مشکل در سازماندهی امور و فعالیت ها، حواسپرتی و اغلب فراموشی، بیش فعالی و بیقراری همراه با دویدن پر سر و صدا، پرگویی.

طبق برآوردهای گزارش شده توسط پژوهشگران، 16 تا 31 درصد کودکانی که دارای اختلالات یادگیری هستند و 25 تا 65  درصد افرادی که از اختلال هیجانی رنج میبرند دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی هستند. وجود علائم نارسایی توجه/ بیش فعالی و کم توانی های حرکتی به مدت حداقل شش ماه که موجب اختلال در توجه به محرکهای محیطی میشود و برعملکرد تحصیلی تأثیر منفی دارد ضرورت دریافت آموزش ویژه را یادآور میشود و در برخی موارد، مدارس موظفند تا برنامه های منظم اقامتگاهی برای موفقیت تحصیلی دانش آموزان دچار اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی را تدوین و اجرا نمایند. اهداف برنامه های مذکور عبارت است از:

مطابقت دادن زمان اجرای آزمونها با توجه به توانایی دانش آموز افزایش مدت زمانهای نشستن طولانی نظارت بر فعالیت معلمان آموزش ویژه ایجاد تکالیف مختصر و کوتاه شده تجزیه فعالیتها و مسئولیتها به اجزای کوچکتر و نظارت بر تأثیر مصرف دارو بر رفتار کودک در مدرسه در مجموع، به نظر میرسد کودکان دچار اختلال در اغلب آزمونهای پیشرفت خواندن، ریاضیات، املاء و نوشتن، عملکرد پایین تری در مقایسه با همسالان خود نشان میدهند. دو تکنیک درمانی که برای کودکان دچار اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از: مداخلات مبتنی بر رفتار، دارو درمانی.

مداخلات مبتنی بر رفتار به تکنیکی اشاره میکند که در آن معلم یا والدین با اتخاذ راهبردهای کاربردی به آموزش کودکان میپردازند. این تکنیک مبتنی بر ارائه تقویت مثبت در مقابل انجام رفتار یا تکلیف مورد نظر است. افزون بر آن ارائه هر نوع فعالیت آموزشی به منظور ارتقاء خود کنترلی در کودک مد نظر قرار میگیرد. نمونه هایی از این تکنیک به صورت بازسازی محیط آموزشی برای کودک مبتلا به اختلال است که در آن فعالیت نشستن کودک نزدیک به معلم، ابتدا به قطعه های کوچکترتجزیه میشود تا بتوان با توانا شدن کودک در کنترل (خود تنظیمی) هر یک از قطعه های فعالیت مورد نظر، تقویت مثبت (مانند، تشویق کردن) ارائه داد.

در دارو درمانی نیز معمولاً گروهی از داروهای روانگردان از جمله متیل فنیدیت (ریتالین)، دکستروآمفتامین، هیدروکلراید متامفتامین و پمولین تجویز میشود. طبق برآوردهای گزارش شده تقریباً 4 تا 17 درصد افرادی که برای درمان نارسایی توجه/ بیش فعالی دارو دریافت کرده اند از 8/4% در سال 2007 به 1/6% در سال 2011 افزایش یافته است. افزون بر آن، کودکان مبتلا در ایالات متحده امریکا، 10 برابر بیشتر از سایر کودکان مبتلا در اروپا، از دارو درمانی استفاده میکنند و 85%  داروهای تولید شده به این منظور اختصاص یافته است.